هما

هما

نام فارسی:هما

نام انگلیسی:lammergeyer

نام علمی:gypaetus barbatus

خانواده:قوشیان (accipiteridae)

جمعیت: جزو پرندگان حمایت شده در ایران است که از جمعیت رضایت بخشی نیز برخوردار نیست. در حال حاضر جمعیت اندک باقی مانده با مشکل کمبود تنوع ژنتیکی مواجه است.

پراکنش: در ترکیه و در کوهستان های خاورمیانه و آسیا زادآوری دارد. در اتیوپی و آفریقای جنوبی نیز دیده می شود. در اروپا به کوهستان های پیرنه و کوهستان های کشور یونان محدود است. در ایران در مناطق کوهستانی البرز و زاگرس دیده می شود.

زیست گاه: در کوهستان ها و صخره های بلند و دور افتاده زندگی می کند.

اندازه: طول بدن آن 102 تا حدود 125 سانتی متر و طول بال 235 تا 275 سانتی متر است. هما بزرگ ترین کرکس ایران به شمار می رود.

ریخت شناسی: نر و ماده شبیه هم هستند. آن ها نوک بسیار کوتاهی دارند که نیم نوک بالایی بلند تر و قلاب شکل است. انتهای بال ها گرد است. پاهایی قوی و چنگال های محکم قلاب دار و دم بلند و لوزی شکل دارند. روی تنه و بال های هما سیاه، زیر تنه قهوه ای کم رنگ و نارنجی مایل به قرمز، سر نارنجی رنگ و اطراف چشم و ناحیه ی منقر سیاه رنگ است. یک دسته موی سیاه سبیل مانند در زیر منقار آن ها دیده می شود.

رژیم غذایی: غذای هما لاشه های حیوانات و مغز استخوان های آن هاست.

زادآوری: هما ی ماده 1 تا 2 تخم سفید با خال های قهوه ای می گذارد و 55 تا 60 روز روی تخم ها می خوابد. جوجه ها ، 107 تا 111 روز در لانه می مانند.

وضعیت حفاظتی گونه: این پرنده نیازی به برنامه ی ویژه ی حفاظتی ندارد.

پرنده در باور کهن

در باورهای کهن ، پرنده نماد آزاد شدن روح از جسم و آسمان و زمین است . پرندگان نماد مراحل معنوی ، فرشتگان و عالم ملکوت تند . پرندگان در ایران ، رساننده ی وحی و سروش ، نماینده ی عقل کل ، تجسمی از آتش ، ابر ، خورشید و صاعقه اند . سیمرغ و هدهد و طوطی در شعر شاعران بزرگ ایران مظهر قدرت و پرواز آن ها نمادی از پرواز معنوی و روحانی انسان است.

هما بزرگ ترین کرکس ایران است. کرکس ها رفتگران طبیعت هستند. آن ها با تغذیه از لاشه ها به پاکیزگی طبیعت کمک می کنند. هما لانه اش را در بالای صخره های کوهستنان ها، جایی می سازد که دسترسی به آن آسان نباشد.

پرنده ی سبیل دار!

اغلب کرکس ها گردن و سر بدون پر دارند. این سر بدون پر، پس از تغذیه از لاشه ها و آلوده شدن ، راحت تر در آفتاب ضدعفونی و پاک می شود. اما هما با دیگر کرکس ها تفاوت دارد و سر و گردن آن پوشیده از پر است. پرها ی روی صورت این پرنده از دو طف منقارش آویزان و شبیه سبیل است.

کرکسی متفاوت!

از نظر ریخت شناسی ، هما به دیگر لاشخورها شباهت زیادی ندارد. سر و گردن این لاشخور، بر خلاف دیگر کرکس ها ، پوشیده از پر است و دلیل آن هم این است که شیوه ی تغذیه ی هما در میان انواع لاشخورها کاملا منحصر به فرد است. این پرنده هیچ گاه به محض از پا در آمدن حیوان، بر لاشه ی آن فرود نمی آید. بلکه معمولا منتظر می ماند تا سایر لاشخورها کار پاک سازی لاشه را از گوشت و پوست انجام دهند. سپس به سراغ اسکلت رها شده ی لاشه می رود. هما علاقه ی فراوانی به مغز استخوان دارد و برای به دست آوردن این ماده ی مقوی ، باید قطعات بزرگ استخوان لاشه را به تکه های کوجک قابل بلعیدن تبدیل کند. برای ای ن منظور ، هما قطعات بزرگ و سنگین استخوان را با چنگال یا نوک بزرگ خمیده اش به آسمان می برد و پس از اوج گیری کامل ، آن ها را روی سنگ های مناطق کوهستانی پرتاب می کند. جالب این جاست که حتی پرندگان رشد کرده در اسارت هم از همین روش برای شکستن استخوان ها استفاده می کنند.

لانه ای دست نیافتنی!

هما لانه ی خود را در صخره ها، در جایی می سازد که دسترسی به ان امکان پذیر نباشد. این لانه به مناطق دیگر کوهستان مشرف است تا پرنده بتواند همه جا را زیر نظر داشته باشد. جفت های نر و ماده تا آخر عمر با هم می مانند.کرکس ها هر سال هنگام تخم گذاری ،لانه ی سال گذشته ی خود را باز سازی می کنند و کرکس ماده در آن 1 تا 2 تخم می گذارد. معمولا تنها یکی از جوجه ها زنده می مانند و بزرگ می شود.

پرنده ای افسانه ای

ایرانیان ، هما را پرنده ای افسانه ای می دانند؛ در داستان ها و اساطیر ایرانی، نام هما مرغ سعادت است که بر سر هر کس می نشست، او را به سلطنت می رساند.

پرنده های باهوش!

هما برای خوردن چیزهایی مانند استخوان یا تخم پرندگان، که پوسته ای سخت دارد،روش های خاصی دارد. این پرنده پوسته ی تخم ها را با سنگ می شکند و برای شکستن استخوان و دسترسی به مغر آن،استخوان را از بلندی پرتاب می کند تا بشکند. یکی از عادت های هما در هنگام تمبز و مرتب کردن پرهای سینه ،استفاده از ترکیبات آهن دار موجود در این گونه سنگ ها ی مناطق کوهستانی است. اکسید آهن موجود در این گوه سنگ ها، باعث می شود پرهای سطح شکمی پرندگان بالغ، بیش تر نارنجی پررنگ دیده شود. در حالی که پرهای سطح شکمی پرندگانی که در اسارت بزرگ می شوند، بسیار روشن تر از آن هاست. هما با این کار ،علاوه بر از بین بردن حشره ها ی ذره بینی موجود در میان پرهای خود ،باعث استحکام و حفاظت بیش تر از پرهای آسیب دیده اش نیز می شود . اما از آن جا که اکسید آهن خاصیت عایق بودن سطح پرها را در برابر باد از بین می برد،هما هیچ گاه شاه پرها و پرهای زیر بال های خود را به این ماده آغشته نمی کند!

خویشاوندان

در ایران علاوه بر هما چندین گونه از لاشخورها زیست می کنند که عبارت اند از:دال ، دال سیاه و کرکس مصری.

نقش هما در طبیعت

هما به طور کلی کرکس ها،رفتگران طبیعت هستند. آن ها با تغذیه از لاشه ها، طبیعت را پاک سازی می کنند. در دستگاه گوارش کرکس ها،آنزیم هایی وجود دارد که غذا را ضدعفونی می کند.

مرجع:فرهنگ نامه ی حیات وحش ایران